Амди Бајрам - Од „ Кока – Кола„ до “ празни флаши„: Наследството што системот го проголта

Spread the love

Смртта на Амди Бајрам — харизматичниот пратеник кој се шегуваше дека е „бренд како Кока-Кола“ — ја разоткри длабоката криза во ромската политичка репрезентација. Неговото отсуство не е само загуба на глас, туку доказ дека системот ги третира малцинствата како „резервни гуми“: присутни, но неважни. Додека денешните ромски лидери се борат да го пополнат вакуумот, нивните позиции остануваат празни титули без моќ, потсетувајќи на неговата остра метафора: *„Министер без буџет е како резервна гума во багажник — никогаш не се користи, а кога ќе те повикаат, ништо не можеш да смениш.“

Што го правеше Амди уникатен? Од „бренд“ до мотор на промени

Амди не беше обичен функционер. Тој беше политички предприемач кој ја претвори својата личност во алатка за колективна акција. Со стил што мешаше директност и стратегија, тој ги натера и Ромите и институциите да го слушнат неговиот глас. Неговата сила беше во довербата на заедницата — луѓето веруваа дека „нивниот човек“ е таму каде што се донесуваат одлуки. Кога го критикуваше системот, тој не зборуваше теоретски: како пратеник, бараше конкретни буџети за образование и здравствена заштита, инсистираше на одговорност, и — што е најважно — не прифаќаше да биде „етнички украс“.

*„Ако си министер, а немаш буџет, ти си чувар на празна канцеларија“*, велеше тој, откривајќи ја суровата вистина: титулите без ресурси се само гест кон меѓународните критериуми.

Амди Бајрам , од друга страна , не се задоволуваше со титули – тој се бореше за влијание врз процесите. Го користеше Македонското собрание како платформа за да ги истакне потребите на ромската заедница, да биде „ Гласот на Ромите“. Денес, таква енергија и упорност не постојат.

Наследството на Амди: Можеме ли да избегаме од „багажникот“?

По смртта на Амди, ромската политичка сцена се распарчи на фрагментирани партии и лидери без авторитет. Иако ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ и други партии „вклучуваат“ Роми преку министерски позиции без ресор или координаторски функции, овие улоги се цинични имитации на власт:

Амди Бајрам покажа дека е можно да се биде и „ бренд“ и „ борец“ – но неговото наследство не потсетува дека вистинската вклученост не се мери со бројот на функции, туку со способноста да се менува системот. Додека ромските лидери остануваат без овластување и без глас, нивната партиципација ќе остане илузија, а заедницата – заробена во циклус на преживување. За да се избегне вечното „резервно“ постоење, ромските лидери се соочуваат со три стратешки императиви, кои — иако амбициозни — се единствениот пат кон еманципација.

Барање на еквитабилна распределба на ресурсите, а не автономија во вакуум

Државата не може да се пофали со инклузивност додека ромските претставници управуваат со празни титули. Барањето не е за одвојување на буџети, туку за транспарентно вклучување во процесот на доделување средства

Трансформација на препораки во обврски: закони што се почитуваат, а не се игнорираат.

Квотите за вработување или образованието на Ромите не смеат да бидат гест на добра волја, туку правна норма со санкции за непочитување

Колективен притисок: солидарноста како оружје, а не како слоган

Ромската борба не е изолирана — таа е дел од универзалната тема за човекови права. Алијансите со други малцинства, граѓанскиот сектор и меѓународните актери не се опција, туку неопходност.

Додека државата продолжува да ги третира Ромите како „етнички бонус“, нивната партиципација ќе остане илузија. Но,, доколку заедницата се задоволи со улогата на „резервна гума“, таа никогаш нема да вози на возачкото место. Неговиот живот е доказ дека промената е возможна — но само ако има лидери кои ќе тропнат на масата, а не ќе молчат во багажникот.

Како што Амди истакнуваше: „Резервната гума не е лоша — лошо е кога ти ја даваат како најголем подарок“. Оваа метафора ја сумира целата измама: државата ги третира Ромите како потреба во криза, но не ги вклучува како дел од секојдневното одлучување..

Амди Бајрам не постигна сè што сакаше, но го пресече детерминизмот дека „системот е непроменлив“. Неговиот пример покажува дека дури и малите победи — како обезбедување на стипендии за ромски студенти или притисокот за пополнување на квотите ( не само за втората заедница туку за сите)— се „чекор кон редефинирање на правилата.“