Мерит-системот на Мицкоски и борбата на Ромите за правична застапеност – симболика или реалност?

Во последниве години, прашањето за унапредување на правичноста и еднаквоста во институциите на Северна Македонија сѐ повеќе добива на значење, особено кога станува збор за претставеноста на малцинствата. Оваа недела, премиерот Христијан Мицкоски на седницата на Националниот совет за развој го истакна воведувањето на мерит-системот како главен критериум за напредување во администрацијата, заснован на способности, знаење и квалитет на визија.

„Мора оние кои учеле, вложиле труд и стекнале знаење да ја имаат својата шанса,“ изјави Мицкоски, нагласувајќи ја важноста на индивидуалните способности како основа за успех. Оваа позиција одразува тенденција кон создавање на систем кој ќе го фаворизира квалитетот над квантитетот, поттикнувајќи компетитивност и професионализам во јавните служби.

Сепак, оваа идеја не помина без критики. Новоформираната ромска политичка партија „Аваја“ реагираше со свој став, критикувајќи ја моменталната состојба во која Ромите се недоволно застапени во институциите. Тие го оценија досегашниот систем како механизам кој бил манипулиран од мнозинските заедници, без да го подобри статусот на ромската заедница.

Во својата реакција, „Аваја“ предлага алтернатива: мерит-систем кој ќе ги зема предвид не само индивидуалните способности, туку и историските нееднаквости и нефер третманот со кој Ромите се соочуваат со децении. „Не можеме да очекуваме фер натпревар кога Ромите со децении се исклучени од институциите,“ се вели во нивниот став. Наместо едноставно да се следи идеалот на „мерит“ во традиционална смисла, тие бараат систем кој ќе им даде приоритет на ромските студенти и средношколци кои, и покрај неповолните услови, постигнуваат успеси.

Оваа дебата го отвора прашањето за природата на мерит-системот и неговото влијание врз колективните права на малцинствата. Мицкоски го застапува принципот на индивидуален успех, промовирајќи ја идејата дека оние со најдобри способности треба да имаат приоритет. Од друга страна, „Аваја“ повикува на праведен систем кој би ги признавал долгогодишните структурни пречки со кои се соочува ромската заедница.

Ова прашање не е ново за мултиетничките општества како Северна Македонија. Политиките на пропорционална застапеност досега често беа критикувани поради тоа што не доведоа до реална интеграција на маргинализираните заедници. Ромите, како најголема малцинска група во земјата, продолжуваат да се соочуваат со длабоки социо-економски и политички нееднаквости, вклучувајќи ниска вработеност во јавната администрација.

Аргументот на „Аваја“ отвара поширока дискусија за тоа што значи „мерит“ во општество кое е длабоко поделено по етничка и економска основа. Тие тврдат дека вистинска еднаквост може да се постигне само ако се признаат различните стартни позиции на различни етнички групи. Во случајот на Ромите, непристапот до образование, вработување и јавни услуги ги става во позиција во која не можат да се натпреваруваат рамноправно со мнозинството, дури и кога постои мерит-систем.

Оваа анализа ги нагласува различните перспективи кон тоа што претставува фер систем. Еден пристап се фокусира на индивидуалните способности, додека другиот ги зема предвид колективните историјски неправди. Балансирањето меѓу овие две визии ќе биде клучно за идниот развој на македонското општество.

Дебатата околу мерит-системот и застапеноста на Ромите во институциите на Северна Македонија ја рефлектира тензијата меѓу индивидуализмот и колективните права. Додека премиерот Мицкоски ја истакнува важноста на способностите и знаењето како основа за напредување, ромската политичка партија „Аваја“ бара прифаќање на историските неправди и нееднаквости. Оваа дискусија го отвора прашањето за тоа како мултиетничко општество може да изгради праведен и инклузивен систем кој ќе ги земе предвид и индивидуалните квалитети, но и колективните потреби на маргинализираните групи.