Дали Ромите станаа новата работничка класа?

Некои автори веруваат дека традиционалната ромска култура е длабоко антипролетерска. Локалните Роми во Западна Европа одбиваат да работат во фабрики и фарми, бараат економска независност – главно трговци, занаетчии, тие се сопствени газди, сами си го одредуваат работното време и генерално се снаоѓаат на речиси незабележлив начин. За нив речиси и не се зборува. Додека балканските Роми, со нивното доаѓање на Запад, како да влегуваат побрзо во фабриките, иако и тие гледаат да донесат нешто дополнително, но не се толку претприемнички и флексибилни. Кај нив овој независен дух е помалку изразен. Како Ромите од Источна Европа станаа толку многу зависни од државните и големите корпоративни структури – државните агенции, општините, социјални служби, компаниите за чистење, големите фабрики, големите сопственици на земјиште и капиталистите? Ова е многу голем проблем. Затоа што тоа значи дека многу од бугарските, романските и унгарските Роми ги изгубиле традиционалните вештини за преживување на нивните предци – немаат занает, немаат вештини, немаат талент. Ова делумно се должи на комунистичкото минато, бидејќи Ромите беа во фабриките со фиксно работно време и одредена плата, се навикнаа, државата не ја поттикнуваше приватната иницијатива, дури и тие што сакаа да заработат приватно одеа во затвор. . Во моментот кога ги затворија државните фабрики и стопанските задруги, овие луѓе не знаеја што да прават. Попретприемничките веднаш го најдоа патот во странство, бидејќи го зачуваа номадскиот дух – ги спаси од глад и беда. Но, оние на кои им недостигаше овој дух, останаа во гетата, чекајќи државата уште еднаш да им обезбеди егзистенција или како последно средство да дојде некој западен донатор и да им вети чуда. И што се случи, донаторите си заминаа, а милициите и доушниците останаа во гетото. А што се случува кога државата ќе стане фашизам и ќе се спои со големиот капитал, а вие од неа очекувате работа, социјални бенефиции, пензии, здравство, заштита? Па, само те оставија да умреш пред болница, но никој не гледа фашизам во тоа. Фашизам е само кога еден пратеник турка друг пратеник во парламентот, тогаш може да има протест на стотина или двесте луѓе и тоа да се прикаже на телевизија. Ромите мора да се оттргнат од овие тешки зависности во кои беа принудени во текот на минатиот половина век. За жал, голем дел од невладините организации придонесоа за тоа бидејќи постојано им сугерираа на Ромите државата да интервенира и да ги реши нивните проблеми, да има посилна држава. Дека, таа, Државата мора да ги интегрира! Како ги зајакнувате луѓето на тој начин? Наместо да ги научите да се самоорганизираат и сами да си ги решаваат проблемите, вие ги ставате во устата на ѕверот, повлечете го ѓаволот за опашката. Тоа беше огромна грешка од наша страна. И сега дојде ѓаволот. Имавме сосема погрешен концепт за „интеграција“ пренесен одозгора, кој беше многу далеку од идеите на ромското граѓанско движење од пред 100 години. Тоа беа два различни концепти – интеграција и еманципација. Различна агенда. Кога бевме млади, не можевме да се движиме што се случува, ни недостигаше знаење и искуство. Оваа интеграциска политика никогаш не беше наменета да ги реши проблемите на Ромите, туку само да обезбеди работници и гласачи за новата капиталистичка класа на поранешни комунисти, која се покажа како супер-експлоататорска и расистичка во најголем дел. Затоа што која е државата во моментов? Па, тие се државата. И ние им помогнавме, не самите. Наместо да бидат еманципирани, Ромите станаа уште позависни и духовно и материјално. Најправилно што можеа да направат Ромите е да не се „приклучат“ туку да се „исклучат“ од овој систем со емигрирање во странство – Ромексит. Но и од странство Ромите индиректно продолжија да инвестираат во него и нивните пари повторно завршија во рацете на луѓето кои го контролираат системот и ги направија побогати. Каков парадокс! Ние му помагаме на системот да опстане. Наместо да го менуваме, ние го зајакнуваме. Се жалиме дека тоа е неправедно и дискриминаторски, но го задржуваме истото со нашите пари, со нашиот труд, со нашите гласови. Бугарија се наполни со нови куќи во кои никој не живее. Мора да се најде излез од оваа ситуација.

Станаха ли ромите нова работническа класа?
Някои автори смятат, че традиционната ромска култура е дълбоко антипролетарска. Местните роми в Западна Европа отказват да работят в заводите и фермите, те търсят икономическата независимост – предимно търговци, занаятчии, сами са си началници, сами си определят работното време и общо взето се справят по един почти незабележим начин. За тях почти не се говори. Докато балканските роми с идването си на Запад сякаш по-бързо влизат във фабриките, макар че и те гледат да си докарват нещо допълнително, но не са толкова предприемчиви и гъвкави. По-слабо изразен е при тях този независим дух. Как източноевропейските роми станаха толкова тежко зависими от държавните и големите корпоративни структури – държавни агенции, общини, служби за подпомагане, фирми за чистота, големи заводи, едри земевладелци и капиталисти? Това е много голям проблем. Защото означава, че много от българските, румънските, унгарските роми са загубили традиционните умения за оцеляване на своите прадеди – нямат нито занаят, нито умения, нито нюх. Това донякъде се дължи на комунистическото минало, защото ромите бяха във фабриките на нормирано работно време и сигурна заплата, свикнаха така, държавата не поощряваше частната инициатива, даже тези, които искаха да си изкарват пари на частно, влизаха в затворите. В момента, когато затвориха държавните фабрики и стопански кооперации тези хора не знаеха какво да правят. По-предприемчивите веднага се ориентираха в чужбина, защото у тях се е запазил номадският дух – той ги спаси от глад и мизерия. Но онези, у които този дух липсваше, останаха в гетата, в очакване отново държавата да им осигури прехрана или в краен случай да дойде някой западен донор и да им обещае чудеса. А то какво стана донорите си тръгнаха и в гетата останаха милиционерите и доносниците. А какво става, когато държавата се фашизира и се сраства с едрия капитал, а ти чакаш от нея работа, социални помощи, пенсии, здравеопазване, закрила? Ами просто те оставят да умреш пред болницата, но в това никой не вижда фашизъм. Фашизъм е само, когато един депутат бутне друг депутат в парламента, тогава може и протест да има на сто-двеста души и да го показват по телевизора. Ромите трябва да се откъснат от тези тежки зависимости, в които бяха вкарани през последния половин век. За съжаление много от неправителствените организации допринесоха за това, защото непрекъснато внушаваха на ромите, че държавата трябва да се намеси и да им реши проблемите, че трябва да има по-силна държава. Че, тя, Държавата трябва да ги интегрира! Как овластяваш хората по този начин? Вместо да ги учиш да се самоорганизират и сами да си решават проблемите, ти ги вкарваш в устата на звяра, дърпаш дявола за опашката. Това беше наша огромна грешка. И ето, че сега дяволът дойде. Ние имахме напълно сбъркана концепция за “интеграция”, спусната отгоре, която беше много далеч от идеите на ромското гражданско движение отпреди 100 години. Това бяха две различни концепции – интеграция и еманципация. Различен дневен ред. На младини не можехме да се ориентираме какво става, липсваше ни познание и опит. Тази интеграционна политика никога не е имала за цел да решава проблемите на ромите, а само да осигури работници и гласоподаватели за зараждащата се нова капиталистическа класа от бивши комунисти, която се оказа супер-експлоататорска и расистка в по-голямата си част. Защото кой е държавата в момента? Ами те са държавата. И ние им помогнахме на тях, не на себе си. Вместо да се еманципират, ромите станаха още по-зависими и духовно и материално. Най-правилното нещо, което ромите можеха да направят е не да се “включат”, а да се “изключат” от тази система чрез емиграция в чужбина – Ромекзит. Но дори и от чужбина косвено ромите продължиха да инвестират в нея и техните пари отново се оказваха накрая в ръцете на хората, които контролират системата и ги направиха по-богати. Какъв парадокс! Помагаме на системата да оцелява. Вместо да я променим я укрепваме. Оплакваме се, че е несправедлива и дискриминационна, но я поддържаме все същата с парите си, с труда си, с гласовете си. България се напълни с нови къщи, в които никой не живее. Трябва да се намери някакъв изход от това положение.

Орхан Тахир- Германија

Авторот е правник