Помеѓу 40 и 50% од ромската заедница во земјата веќе работат во странство и носат пари во земјата
За многу Бугари, ромските гета во градовите се исто така се „бели точки“. Тие не знаат ништо за нив освен нивните имиња и отприлика каде се наоѓаат. Без никакво истражување, можеме да се обложиме дека огромен дел од жителите на Софија или Пловдив никогаш не биле на „Факултет“ или „Столипиново“. Ова е разбирливо – овие места се многу различни од остатокот од градот, често нема планови за урбан развој, општински служби, големи продавници, па дури и улици.
Меѓутоа, токму оваа поделба, во која дел од жителите на еден град речиси и да немаат поим како живеат, а што работи друг дел, објаснува зошто речиси никој не разбрал колку големи групи од овие луѓе едноставно исчезнале.
Со отворањето на европските пазари и слободното движење на луѓето, големи групи Роми постепено, во синџир, и конечно – масовно, мигрираа на Запад. Нема точни податоци за ова, но емпириските согледувања покажуваат дека тоа е помеѓу 40 и 50% од населението таму.
Додека медиумите овде, и во странство, се фокусираа на мал број од овие луѓе кои се занимаваат со нелегални активности, беше пропуштена поголемата приказна – значителна работоспособна група која страда од дискриминација и стереотипи во Бугарија, најде исполнување и приходи во странство. Со овие приходи, таа води невидлива економија во ромските населби, која носи капитал во земјата и извлекува друг дел од Ромите од сиромаштија. Повратниците од странство бараат повеќе и подобри општински услуги и со тоа полека но сигурно го менуваат изгледот на населбите и начинот на поврзување со градовите.
300 илјади помалку
Бидејќи овие места се затворени кутии и за самите општини, но и за националните институции, тешко е да се најдат информации за тоа што се случува таму. Нивните развојни планови не одговараат на вистината и затоа не е јасно кога и какви градби се појавиле, адресните регистрации не се соодветни, затоа пописот не може да ги долови, таму нема филијали на банки.
Единствени тешки бројки се оние од пописот. Според НСИ, во 2011 година имало 325.000 луѓе кои се самоидентификувале како Роми, а 588.000 како Турци.До 2021 година првиот ќе биде 266, а вториот – 508.000.
Сепак, за овие податоци треба да се дадат неколку забелешки. Прво, надворешната миграција е ужасно тешко да се долови – НСИ прави сметки за изедначување секоја деценија за да може да регистрира колку луѓе ја напуштиле Бугарија и не ги разложува овие податоци по етничка припадност. Дури и ако некој не е тука, може да се врати, да биде преброен или да биде изброен од роднините.
Второ, НСИ одамна не успева адекватно да ја брои ромската заедница, тврди проф. Надежда Илиева, раководител на секцијата „Економска и социјална географија“ во Националниот институт за геофизика, геодезија и географија при БАН. Дел од ова е начинот на кој се прави пописот, дел е поради самоопределувањето – голем број од нив се дефинираат како Бугари или Турци, поради стигмата. Според нејзините пресметки, кои го земаат предвид природниот раст и демографските движења, ромската етничка група е двојно поголема – над 700.000 луѓе. За тоа сведочи, на пример, фактот дека Сливен, каде што има голема ромска популација, е во првите 3 региони во Европа по бројот на деца на жени во репродуктивна возраст.
Но и од оваа бројка повеќе од 40% се во странство, вели проф.Илиева. Тоа би значело меѓу 280 и 300 илјади луѓе. „Според нашите истражувања во општините, меѓу здравствените медијатори и населбите, повеќе од 40% од Ромите работат надвор од државата. Помеѓу 3 и 4% се потпираат на социјалните бенефиции, па дури и ова е многу. Овие бенефиции главно се поврзани со личноста со ТЕЛЦ. Шеесет проценти од домаќинствата се потпираат на помош од странство“, резимира таа. Нејзиниот тим моментално работи на проект спонзориран од Фондот за научно истражување за мапирање на сите ромски населби во Бугарија.
Според нивното истражување, до крајот на 90-тите, околу 1,5% од ромските семејства изјавиле дека заминале во странство, во 2007 година – 3-4%, во 2010 година – 10%, а сегашните истражувања покажуваат скок на над 40%. Ова се совпаѓа токму со отворањето на европските пазари во 2011-2012 година и е неколку пати поголемо од просекот за Бугарија – според податоците на НСИ, во периодот 2011-2020 година мигрирале меѓу 300 и 340 илјади луѓе, што е помалку од 10 % од работоспособното население.
Каде се тие?
Екипите на „Капитал“ ја потврдија оваа теорија на лице место во неколку ромски општини: во Сливен , Пловдив и Белоградчик . Приказните од таму на дело докажаа дека голем дел од активното население го нема. Поголемиот дел од годината, овие населби се пусти и во лето се полнат за големи прослави и семејни собири.
Постојат неколку причини за ова. Ромските заедници мигрираат на многу поинаков начин – одат на места кои се веќе истражени, кај луѓе кои можат да обезбедат прием, работа, локални контакти. Така, откако успеаја да се пробијат во Шпанија, Германија, Италија и Велика Британија, овие групи се повеќе се влечеа зад себе – т.н. миграција на синџири. Цели компактни заедници се преселија во странство – на пример од „Надежда“ во Сливен во Едмонтон во Лондон или од Харман Махала во Пловдив – во Дортмунд.
„Луѓето во ромските заедници живеат во добро развиена култура на преживување, како резултат на што голем број од нив можат брзо да бараат, да најдат и да ги оценуваат можностите и да ги изберат стратегиите кои се попрофитабилни за нив. Со отворањето на трудот пазар за сите граѓани на ЕУ релативно брзо почнаа да се ориентираат дека можат да работат во други земји за многу повисока плата, на ист начин како што многу Бугари заминуваат на работа“, вели Елена Кабакчиева, претседателка на „Здравје и социјален развој“. „фондација“ (Хесед), која се занимава со интеграција од 1990-тите.
Според неа, има позитивен избор на квалитетот на работната сила. „Сум слушнал од претставници на различни заедници дека првите луѓе кои заминале во странство од нивната заедница и се зафатиле со работа (без разлика дали во градежништвото или земјоделството) и се труделе да се претстават на најдобар начин пред работодавецот, кога по некое време тие оди дома во Бугарија на одмор, нивниот работодавец бара да најдат повеќе работници како нив – совесни, кои сериозно работат, за кои одговара самиот работник“, вели Кабакчиева.
Аљоша Ватков, ромски општински советник од Белоградчик, потврдува. „Не сме многу ризични, да пробаме со 4-5 илјади лева, затоа требаше да имаме некој што ќе не извлече, ќе ни подаде рака. И така секој влече роднина, пријател“, објаснува Ватков. , во чиј град според неговите зборови, нема куќа во која некој не работи надвор.
Интеграција? Не, емиграција
Кога Бугарија и Романија влегоа во ЕУ, главните грижи на пазарите како Германија беа дека ќе бидат преплавени токму од бран сиромашни, необразовани луѓе кои бараат спас од мизеријата. Оттогаш, многу вести зборуваат за „облакодери на мизеријата“ во Дуизбург и други стории.
Десет години подоцна, излегува дека тие стравови биле претерани. Во написот на „Франкфуртер алгемајне цајтунг“ од минатата година, цитирајќи официјални податоци, се тврди дека бугарската заедница нашла работа и се населила во земјата „со рекордна брзина“. Во оваа група нема проценти од етничките групи, но доволно е да се види што се случува во ромските населби во Бугарија за да стане јасно дека оние што заминале се успешни. Може да се види и од овде:
Насекаде растат нови градби, финансирани од парите на иселениците. Ова е главната работа во која се влеваат средства, а резултатот е видлив од воздух. „Го проучувавме Видин со дрон и таму во последните 10 години соседството порасна за 28%. Тоа се нови градби. Во Ќустендил е 19%. Ова е просторен раст во регионите кои се силно погодени од опаѓањето на демографските податоци. вели проф.Надежда Илиева .
Освен за изградба, овие пари се враќаат како поддршка за семејствата што останале овде и за заштеди. „Тоа што го правиме овде, не можеме да го правиме во Лондон. Сите знаат дека таму е привремено, а тука останува за семејството“, вели Сунаи од Сливен.
Така, можеби иронично, ЕУ навистина им помогна на Ромите во Бугарија – не преку „деценија на инклузија“ или други иницијативи, туку преку наједноставниот начин – отворањето на еднаков пристап до сите пазари. Интеграцијата се случи преку миграција.
Неколку лекции и заклучок
Нормално, главната причина за оваа многу помасовна миграција на позадината на целото население се ужасните услови за живот во тие бели точки – ромските маала. Google Maps не е единственото нешто што недостасува таму.
Во Бугарија, никој нема еднаков пристап до правдата и добра урбана средина, но барем до работи како вода, улично осветлување и собирање ѓубре, повеќето луѓе имаат. Ромските населби во голема мера се лишени од некои или сите од овие општински услуги. Дел од причината лежи во општините. На пример, проблемот со трајно затнатата канализација во „Столипиново“ може да се реши со филтри, што би чинело околу 1 отсто од буџетот на општината. Сепак, Пловдив нема да инвестира ниту една лева во соседството ниту годинава, ниту следната година. Или образованието, кое сè уште е толку сегрегирано и не успева да го произведе потребното количество барем средно образовани луѓе од овие населби.
Сепак, дел од причината лежи во самите луѓе. Дури и оние кои се враќаат и инвестираат во градежништвото, во најголем дел тоа го прават незаконски, без потребните документи и одобренија. Ова ја врти оваа невидлива економија досега толку далеку од државата, на која Ромите очигледно немаат доверба. А децата овде често се вадат од училиште на половина година или една година за да патуваат со родителите, што целосно им го нарушува воспитно-образовниот ритам. Сепак, против ова веќе се преземаат сериозни мерки, но повторно во Западна Европа – во Германија постои строг систем на стимулации и казни, поради што во моментов е исклучително тешко да се има деца кои не одат на училиште.
Бидејќи овој циклус сигурно ќе продолжи, нешто мора да се промени за да се случи долгорочна интеграција овде, како и на други места.
Приватните компании за дистрибуција на енергија веќе покажаа дека можат да се справат со хаосот – ЕВН, на пример, ја зголеми наплатата во овие населби на 99%. Кабакчиева вели дека и во западните земји постои систем кој многу поактивно се грижи за децата и помага во образованието. „Спротивно на популарното тврдење дека образованието не е вредност за Ромите, огромното мнозинство од нив многу би сакале да имаат успешни деца кои се образовани и имаат добри професии“, вели таа. Ништо не го спречува тоа да се случува многу поактивно и кај нас, особено кај луѓето кои носат поинаков став кога се враќаат од странство.
Сепак, главниот заклучок е дека раширената заблуда дека ромските заедници не сакаат и не можат да работат е целосно лажна. Ова е добра вест за буџетот, за пензискиот систем и за самите луѓе.
На темата работеа Наталија Бекјарова, Сирма Пенкова, Јоан Запријанов
Discover more from EU Romapress
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
