Исмаел Кортез за ЕУ Ромапрес: „Постојат две стратегии за борба против антициганизмот : судска и културна„

Исмаел Кортес дипломирал филозофија на Универзитетот во Гранада и докторирал на меѓународни студии за мир и конфликти на Универзитетот Хаиме.
Работел како истражувач на Интер универзитетскиот институт за социјален развој и мир на Балеарските острови, како и на Универзитетот Карлос III во Мадрид. Тој исто така бил визитинг истражувач на Централноевропскиот универзитет во Будимпешта и на Факултетот за критичка теорија на Универзитетот во Нотингем .

На општите избори во април 2019 година тој беше избран за заменик за провинцијата Тарагона , повторно избран на ноемвриските избори (21 мај 2019 година – 29 мај 2023 година).

Како би го опишале вашето искуство како пратеник и член на ромската заедница во Шпанија?

– Беше сложено но и наградувачко. Постигнатите цели се причина за моето политичко искуство. Се кандидирав на законодавните избори во 2019 година со многу конкретни предлози поврзани со сеопфатен закон за еднаков третман и недискриминација и некои конкретни предлози за Ромите поврзани со демократската меморија кои се материјализираа преку закон за образование кој ја вклучува историјата на Ромите во наставна програма за задолжително образование. Одобрено е и создавање комисија задолжена за реконструкција на историјата на Ромите од годините на Шпанската граѓанска војна (1936-39) до транзицијата кон демократија (1978-82). Во законодавна смисла, мораме да ја истакнеме и измената на кривичниот законик со воведувањето на „антициганизмот“ како нова категорија во делот на злосторствата од омраза.

Како вашето ромско потекло влијае на вашата политичка кариера?

– Поточно, ова има врска со сложеноста за која зборував претходно. За разлика од она што се случува во земјите од Централна и Источна Европа, или во повеќето балкански земји, во Шпанија Ромите не се признаваат како етничко или национално малцинство. Затоа, нема застапеност резервирана за Ромите во парламентите. Исто така, нема политичка агенда за ромските прашања. Политиките насочени кон Ромите се разводнети во општите политики насочени кон борба против сиромаштијата. Не постои пристап кон одговорноста што ја имаа институциите во историската (и сегашната) динамика на угнетување и дискриминација што ги доведе Ромите до исклучување. Ромскиот идентитет, неговата историја, неговата култура е нешто што е ставено на маргините на политичката агенда. Институциите го промовираат учеството на Ромите, префрлено во асоцијативната сфера, станувајќи стаклен таван кој ретко се крши. Присуството на Роми на полето на политичкото претставување е нешто што сè уште е забрането за огромното мнозинство граѓани Роми во Шпанија. И ова не влијае само на Конгресот на пратениците, државниот законодавен дом во кој служев во последните четири години, туку и на сите регионални и локални законодавни собранија.

Кои се главните проблеми или предизвици со кои се соочува ромската заедница во Шпанија денес?

– Постои сериозен структурен проблем на работното место што го става ромското население на маргините на пазарот на трудот. Пристапот до платена работа е многу минимална кај ромското население. Од друга страна, постои и огромен предизвик во образовната област. Празнините во образовната и трудовата сфера ги прикажуваат социо-економските односи на нееднаквоста. Очигледно, ова има влијание на тешкотијата или дури и на неможноста за пристап до пристојно домување. Сето тоа предизвикува еден маѓепсан круг кој ги зајакнува и хроникира наследените ситуации на сегрегација и гетоизација.
Како може да се подобри образованието на децата Роми во Шпанија?
– Големиот предизвик лежи во генерирање на инклузивно и квалитетно образование. Неопходно е да се спроведе студија за неуспехот и напуштањето на училиштето кај учениците Роми и да се засилат мерките за поддршка. Исто така, важно е да се дизајнираат работни маршрути за да се движите по мостот од обука до вработување.

Кои политики ги поддржувате за да се олесни пристапот до вработување на членовите на ромската заедница?

– Во моментов се отвора интересен прозорец на можности за ромската популација на дигитализираниот пазар на труд. Обуката за дигитални вештини би овозможила професионализација на нови форми на работа, како сам со почетните претпријатија, така и во компаниите во развој. Од друга страна, институциите мора да вложат напори да ја промовираат посветеноста на компаниите за трудово вклучување на ромската популација. Во таа насока, во Шпанија постојат модели на добри практики со намалување на родовиот јаз и вклучување на жените на пазарот на трудот.

Кои се активностите за намалување на дискриминацијата на Ромите во општеството?

– Според мене, постојат две стратегии за борба против антициганизмот: судска и културна. Од судска област, мислам дека мора да се истакне измената на кривичниот законик со воведувањето на „антициганизмот“ како специфична категорија во делот на злосторствата од омраза. Сега, правата штом биле освоени мора да се остварат. Исто толку важно како и освојувањето на правата е и нивното активно и свесно остварување. Неопходно е случаите на претставки за антициганизам да се добијат пред судовите за да се воспостави судска пракса, а со тоа репресивниот механизам да се претвори во механизам за одвраќање. Кога јавноста ќе прочита во весниците или на социјалните мрежи санкцијата или казната што доаѓа со дискриминација на Ром само поради фактот дека е таков, тогаш подобро ќе размислат пред да му дадат слобода на својот расизам кој досега во пракса било неказнето. Од областа на културата има многу да се направи. Во училиштата, институтите и универзитетите, историјата на Ромите треба да биде задолжителен предмет, исто како што е образованието поврзано со историјата на афро-американското население во САД. И покрај образовните институции, голема одговорност имаат и самите културни институции кога станува збор за борбата против антициганските предрасуди и стереотипи. Неопходно е свесно да се планираат облици на културна продукција на таков начин што архетипите преку кои се претставува идентитетот кој не ја овековечува стигмата.

Каква е соработката со локалните организации и лидери во рамките на ромската заедница?

– Во Шпанија постои координативно тело помеѓу ромското граѓанско општество и Владата, тоа е Државниот совет на Ромите, кој е организиран во различни области на работа. Затоа, ова е форма на координација што ја одржував во текот на моите четири години како претставник во Конгресот. Надвор од Државниот совет, одржував директен контакт со различни ромски здруженија низ Шпанија, а координирав и со неколку населби со мнозинско ромско население каде што има лидери на заедниците кои не се секогаш организирани во здруженија, но многу добро ги познават ппроблемите на ромската заедница.

Како може да се поттикне поголемо учество на Ромите во политичкиот процес?

– Тоа е тешка задача, бидејќи политичките партии генерално ѝ вртат грб на ромската реалност, а ромските заедници имаат мала доверба во политичките партии. Сметам дека од областите на координација кои веќе постојат, треба да се активираат стратегии за политички притисок кон партиите, за тие да работат сериозно за граѓаните Роми. Сметам дека партиципативните методи мора да ги активираат институциите, бидејќи на нив е да ја трансформираат наследената динамика на политичко исклучување. Сепак, постои и заедничка одговорност за ромските лидери кои мора да го кренат својот глас и да бараат целосно право на политичко учество: што подразбира не само право да гласате за вашите претставници преку демократски средства, туку и право да бидете изгласани од вашите сограѓани и да ги претставувате вредностите за кои сметате дека треба да владеат со општеството во кое живеете.

Како ја гледате иднината на ромската заедница во Шпанија?

– Главниот предизвик со кој се соочуваат Ромите во иднина е да го задржат својот идентитет и култура, надминувајќи ја логиката на исклученост. Историјата на исклученоста е толку вродена за Ромите што понекогаш и двете димензии се збунети. Ромите заслужуваат општествено и институционално признати како друг народ покрај историските народи кои се дел од Европа. За да се направи ова, неопходно е да се редефинира и повторно да се открие ромскиот идентитет. Ромскиот идентитет е прекуграничен идентитет, тој е трансевропски идентитет, кој во исто време има силни корени во националните територии. Да ја разбереме нашата сопствена историја и нашата сопствена култура; и да го разберат остатокот од општеството, надминувајќи ја рамката на маргиналност и сиромаштија, ова е патот по кој според мене Ромите треба да тргнат во блиска иднина. Мора да имаме храброст како народ да влеземе во демократската историја на Европа. А тоа ќе го постигнеме само преку едукација, и преку граѓанска свест која му овозможува на секој Ром активно и свесно да ги остварува сите свои социјални, економски, политички и културни права.

Ismael Cortez para EU Romapress: “Hay dos estrategias para luchar contra el antigitanismo: judicial y cultural”

Ismael Cortés se licenció en Filosofía por la Universidad de Granada y se doctoró en Estudios de Paz y Conflictos Internacionales por la Universidad Jaime.
Trabajó como investigador en el Instituto Interuniversitario para el Desarrollo Social y la Paz de Baleares, así como en la Universidad Carlos III de Madrid. También fue investigador visitante en la Universidad Centroeuropea de Budapest y en la Escuela de Teoría Crítica de la Universidad de Nottingham.

En las elecciones generales de abril de 2019 fue elegido diputado por la provincia de Tarragona, reelegido en las elecciones de noviembre (21 de mayo de 2019 – 29 de mayo de 2023).

¿Cómo describirías tu experiencia como diputado y miembro de la comunidad gitana en España?

– Ha sido tan compleja como gratificante. Los objetivos cumplidos son la razón de ser de mi experiencia política. Me presenté en 2019 a las elecciones legislativas con propuestas muy concretas relativas a una ley integral de igualdad de trato y no discriminación, y algunas propuestas específicas sobre pueblo gitano relativas a la memoria democrática que se han concretado a través de una ley de educación que incluye la historia gitana en el currículo de la educación obligatoria. También se ha aprobado la creación de una comisión encargada de reconstruir la historia del pueblo gitano desde los años de la Guerra Civil española (1936-39) hasta la transición a la democracia (1978-82). En términos legislativos, también hay que destacar la modificación del código penal con la introducción del ‘antigitanismo’ como una nueva categoría dentro de los delitos de odio.

¿Cómo afecta tu origen gitano a tu carrera política?

– Precisamente, esto tiene que ver con la complejidad de la que hablaba anteriormente. A diferencia de lo que ocurre en los países de Europa Central y del Este, o en la mayoría de los países de los Balcanes, en España el pueblo gitano no está reconocido como una minoría étnica o nacional. Con lo cual no existe una representación reservada para personas gitanas en los parlamentos. Tampoco existe una agenda política relativa a cuestiones gitanas. Las políticas dirigidas al pueblo gitana han quedado diluidas en las políticas generales destinadas a la lucha contra la pobreza. No hay un abordaje de la responsabilidad que han tenido las instituciones en las dinámicas históricas (y actuales) de opresión y discriminación que han conducido al pueblo gitano a la exclusión. La identidad gitana, su historia, su cultura, es algo que queda relegado a los márgenes de la agenda política. Desde las instituciones se promueve una participación gitana relegada al ámbito asociativo, convirtiéndose en un techo de cristal que en muy pocas ocasiones ha llegado a romperse. La presencia de personas gitanas en el ámbito de la representación política es algo que aún permanece vetado para la inmensa mayoría de la ciudadanía gitana en España. Y esto no solo afecta al Congreso de los Diputados, la cámara legislativa de ámbito estatal donde yo he servido durante los últimos cuatro años, sino a todas las asambleas legislativas de ámbito regional y local.

¿Cuáles son los principales problemas o retos a los que se enfrenta hoy la comunidad gitana en España?

– Existe un grave problema estructural en el ámbito laboral que sitúa a la población gitana en los márgenes del mercado de trabajo. El acceso al trabajo asalariado es muy minoritario entre la población gitana. Por otro lado, existe también un enorme desafío en al ámbito educativo. Las brechas en el ámbito educativo y laboral cronifican las relaciones socioeconómicas de desigualdad. Evidentemente, esto repercute en la dificultad o incluso la imposibilidad de acceder a una vivienda digna. Todo lo cual provoca un círculo vicioso que refuerza y cronifica situaciones heredadas de segregación y guetificación.

¿Cómo se puede mejorar la educación de los niños gitanos en España?

– El gran reto radica en generar una educación inclusiva y de calidad. Es preciso realizar un estudio sobre el fracaso y el abandono escolar en el alumnado gitano y reforzar las medidas de acompañamiento. Asimismo, es importante diseñar itinerarios laborales para transitar la pasarela de la formación al empleo.

¿Qué políticas apoya para facilitar el acceso al empleo a los miembros de la comunidad gitana?

– Actualmente se abre una interesante ventana de oportunidad para a la población gitana en el mercado laboral digitalizado. Formarse en las competencias digitales permitiría profesionalizar nuevas formas de trabajo, tanto por cuenta propia con las start ups, como en empresas emergentes. Por otro lado, las instituciones deben hacer un esfuerzo para impulsar el compromiso de las empresas en la inclusión laboral de la población gitana. A este respecto, en España existen modelos de buenas prácticas con la reducción de la brecha de género y la inclusión de las mujeres en el mercado de trabajo.

¿Cómo trabaja para reducir la discriminación contra los gitanos en la sociedad?

– En mi opinión existen dos estrategias de lucha contra el antigitanismo: la judicial y la cultural. Desde el ámbito judicial, creo que hay que destacar la modificación del código penal con la introducción del ‘antigitanismo’ como categoría específica dentro de los delitos de odio. Ahora bien, los derechos una vez conquistados hay que ejercerlos. Tan importante como la conquista de los derechos es su ejercicio activo y consciente. Es preciso que se ganen ante los tribunales casos de denuncia por antigitanismo para sentar jurisprudencia, y así convertir un mecanismo represivo en un mecanismo disuasivo. Cuando la opinión pública lea en los periódicos, o en las redes sociales, la sanción o pena que conlleva discriminar a una persona gitana por el mero hecho de serlo, entonces se lo pensarán mejor antes de dar rienda suelta a su racismo que hasta ahora se ejercía de manera impune. Desde el ámbito cultural queda mucho por hacer. Desde los colegios, institutos, universidades, la historia del pueblo gitano debería ser materia obligatoria, así como lo es en Estados Unidos la educación relativa a la historia de la población afroamericana. Y más allá de las instituciones educativas, las instituciones propiamente culturales también tienen una gran responsabilidad a la hora de combatir los prejuicios y estereotipos antigitanos. Es necesario planificar de manera consciente las formas de producción cultural de tal modo que los arquetipos mediante los cuales se representa a la identidad no perpetúen el estigma.

¿Cómo coopera con organizaciones locales y líderes dentro de la comunidad romaní?

– En España existe un órgano de coordinación entre la sociedad civil gitana y el Gobierno, éste es el Consejo Estatal del Pueblo Gitano que se organiza en distintas áreas de trabajo. Por lo tanto, ésta es una forma de coordinación que he mantenido durante mis cuatro años como diputado en el Congreso. Más allá del Consejo Estatal, he mantenido un contacto directo con distintas asociaciones gitanas de toda España, y también he coordinado con varios de los barrios de población mayoritaria gitana donde existen liderazgos comunitarios que no siempre están organizados en asociaciones, pero conocen muy bien las necesidades de la comunidad gitana.

¿Cómo podemos fomentar una mayor participación de los romaníes en el proceso político?

– Es una tarea difícil, porque por lo general los partidos políticos dan la espalda a la realidad gitana, y las comunidades gitanas tienen poca confianza en los partidos políticos. Creo que desde los ámbitos de coordinación que ya existen deberían activarse estrategias de presión política hacia los partidos, para que éstos trabajen seriamente por la ciudadanía gitana y con la ciudadanía gitana. Creo que los métodos participativos deben activarse desde las instituciones, pues de ellas depende transformar las dinámicas heredadas de exclusión política. No obstante, también existe una responsabilidad compartida por los liderazgos gitanos quienes han de alzar su voz y demandar el pleno derecho a la participación política: el cual implica no solo el derecho a votar a tus representantes por la vía democrática, sino también el derecho a ser votado por tus conciudadanos y a representar los valores que consideras que deberían dirigir la sociedad en la que vives.

¿Cómo ve el futuro de la comunidad gitana en España?

– El principal reto al que se enfrenta en el futuro el pueblo gitano es el de mantener su identidad y su cultura superando las lógicas de la exclusión. La historia de la exclusión es tan inherente al pueblo gitano que en ocasiones ambas dimensiones se confunden. El pueblo gitano merece ser reconocido social e institucionalmente como un pueblo mas junto a las naciones históricas que forman parte de Europa. Para ello es necesario redefinir y redescubrir la identidad gitana. La identidad gitana es una identidad transfronteriza, es una identidad transeuropea, que al tiempo tiene fuerte arraigo en los territorios nacionales. Entender nuestra propia historia y nuestra propia cultura; y hacérsela entender al resto de la sociedad superando el marco de la marginalidad y la pobreza, éste es el camino que en mi opinión debería recorrer el pueblo gitano en el futuro próximo. Debemos tener la valentía como pueblo de entrar en la historia democrática de Europa. Y esto lo lograremos únicamente a través de la educación, y a través de una conciencia ciudadana que permita a cada gitano y a cada gitana ejercer de manera activa y consciente todos sus derechos: sociales, económicos, políticos y culturales.