Intervju sa Željkom Jovanovićem „Sprovešćemo programe i rešenja u oblasti obrazovanja, zapošljavanja, razvoja identiteta i samoorganizovanja“

Intervju sa Željkom Jovanovićem, direktorom Kancelarije Otvorenog društva za romske inicijative (RIO).

ERP : Uprkos najavi Fondacije za otvoreno društvo (OSF), globalne mreže za dodelu bespovratnih sredstava koju je osnovao milijarder finansijer i filantrop Džordž Soroš, o oštrom smanjenju evropskih sredstava, najavljena je podrška romskim zajednicama u Evropi osnivanjem nove fondacije za koju je obećano 100 miliona evra.

Šta je razlog za nastavak finansiranja romske zajednice od strane (OSF)?

                                „U Evropi su Romi prioritet
                                  za njega  i za fondaciju
                                 već 30 godina kao zajednica

Z.J : Postoje dva kljucna razloga. Prvi je duboko ubedjenje gospodina Soroša da je neprihvatljivo za Evropu i evropske države u 21. veku da konstantno guraju nas narod u katastrofalno siromstvo i nepravdu. Za njega je ideja otvorenog drustva neostvarljiva kad Romi trpe ovakvo stanje I zbog toga vec 30 godina pokusava da nekako to promeni. Njegov privatan novac koji daje za nasu kauzu je samo kap u moru sa jedne strane zbog ogromnog i dubokog siromaštva u kojem nas drže, a sa druge strane našeg nedostatka kapaciteta i unutrašnjih sukoba koji nas sprečavaju da se politički organizujemo kako bi imali veci uticaj da se to stanje menja. Naravno, on je svestan da je za ovako tešku situaciju potrebno nekoliko generacija da se situacija promeni i zbog toga nastavlja da daje svoj novac da se nasi kapaciteti podizu vec godinama.

Mi nismo jedina zajednica koja se suočava sa teškom politickom marginalizacijom, nasiljem i nepravdom kojoj njegova fondacija pomaže. On je do sada pomagao puno na primer i muslimanskoj zajednici, kako u Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama, tako i Palestincima u odbrani svojih prava. Upavo je to razlog zašto su njega napali Orban, Salvini i ostali populisti je upravo to što je stao uz izbeglice koji su uglavnom muslimani i prema kojima ovakvi politicari imaju negativne stavove. Njega cak napadaju u politicari u Izraelu i neki Jevreji jer se bori i pomaze Palestincima i muslimanima.

Ipak, u Evropi su Romi za njega i fondaciju bili prioritet već 30 godina kao zajednica koja ima najmanje kapaciteta da se sama bori. On je čovek koji nam je više pomogao nego bilo ko, bilo od Roma ili od gadzovana, bilo od država ili od medjunarodnih organizacija. Naravno, njega mnogi osuđuju i napadaju jer nama pomaže.

Drugi razlog je da on, njegov sin koji nastavlja njegov rad i ceo OSF veruje da moj tim ima strategiju, iskustvo, znanje da možemo da damo svoj doprinos na tom teškom putu naročito u danasnje vreme kada politička, ekonomska i bezbedonosna situacija u Evropi i svetu sve teža i opasnija.

ERP :  Zašto nova Romska fondacija umesto Kancelarije za romske inicijative (RIO)?

„Naš cilj je da napravimo fondaciju
i mrežu u kojoj  naši najbolje
osoblje želi da radi
sa ponosom, posebno onih Roma koji danas
nisu na postojećim romskih
organizacije ili političke stranke,
ali su u medijima, kompanijama,
u  državne
institucije i  dijaspore“.

Z.J : Mi već godinama radimo na stvaranju kapaciteta koje mogu da nose jednu novu romsku politiku koja je zasnovana ne samo na nasim problemima, vec na potencijalima i snazi nase zajednice. Došli smo do momenta kad imamo kapacitet da vodimo tu politiku van Fondacije za otvoreno društvo koja je jedna od najvecih fondacija na svetu i da stvaramo svoje organizacione sisteme za rad na duge staze.

Tako da smo doneli odluku da smo dostigli momenat kad mozemo da kreiramo i radimo kroz nezavisnu fondaciju koja može da nosi celu mrežu na medjunarodnom, evropskom nivou. Ta fondacija treba da bude mesto koje je otvoreno svima, narošito Romima, koji imaju znanje, veštine i iskustvo da doprinesu našim strateskim ciljevima u smislu ekonomskog, politickog i kulturnog jasanja nase zajednice a time i nasih drzava i Evrope.

Nas cilj je da stvorimo fondaciju i mrežu u kojoj naš najbolji kadar želi da radi sa ponosom, naročito oni Romi koji danas nisu u postojecim romskim organizacijama ili političkim partijama već su u medijima, kompanijama, državnim institucijama, dijaspori. Takodje, kao nezavisna fondacija, mi želimo da je gradimo kao instituciju koja će da ostane sledećoj generaciji da je vodi jer jedan od stalnih problema koje imamo je da su vrlo retke naše organizacije, bilo političke ili nevladine, koje mogu da prežive i da prerastu više od jednog lidera.

U nasem radu promenice se dosta stvari u tome kako i sa kime radimo, mada naš pravac delovanja ostaje. Jedna od kljucnih promena je mnogo intenzivnija komunikacija o tome šta radimo, šta postižemo i šta su nam prioriteti. Mi smo godinama bili previse skromni u smislu da nismo previše davali pažnje tome da prikazujemo svoj rad i rezultate. Smatrali smo da je dovoljno da cutimo, radimo i da dajemo sve od sebe. Očigledno da danas, kada socijalni mediji stvaraju dosta buke i manipulacije, moramo da radimo više na tome. O drugim promenama ću govoriti kad za to dođe vreme.

ERP: OSF neće imati predstavnike u upravnom odboru Romske fondacije za Evropu, šta bi to značilo za rad nove fondacije?

Z.J : OSF ne želi da ima predstavnike u upravnom odboru jer želi da fondacija ima podršku of OSF-a ali da bude nezavisna. To znači da OSF ima toliko poverenja u nas, nas moralni integritet kao i nasu strategiju i kapacitet, tako da nema potrebe da ima predstavnike u upravnom odboru.

ERP : Najavljeno je izdvajanje 100 miliona evra za osnivanje nove romske fondacije, da li je ovaj iznos dovoljan za aktivnosti Nove Romske fondacije za Evropu u narednih 6 godina od njenog osnivanja od januara 2024 godine, ili će  dodatna sredstva biti traženi od drugih fondacija?

                   „Naravno, radićemo da dobijemo
                     dodatna sredstva,
                     ali ne želimo da idemo
                     sa puta samo za
                    da privučem više novca“.

Z.J: Ova sredstva će verovatno znaciti da je Romska Fondacija za Evropu jedan od najvažnijih organizacija u istoriji Roma. To nosi ogromnu odgovornost koja je na nama. Medjutim, fondacija i naša mreža imaju takodje visoko kompetentne ljude koji su retki. Tako da je i to snaga na koji računamo, ne samo novac.

Naravno, mi cemo raditi na tome da pribavimo dodatna sredstva, ali ne želimo da skrenemo s naseg puta samo zbog toga da bih privukli vise novca. Novac je sredstvo da postignemo ciljeve naše strategije a ne svrha. Mi držimo svoj pravac, a oni koji u njega veruju će imati uvek priliku da daju svoj novac za to, bilo da su privatna lica ili organizacije. Ja se nadam da ćemo kao Romi doći do nivoa svesti da dajemo novac za svoju politiku a ne da čekamo stalno da nam gadžovani daju a mi da komentarišemo šta i kako treba.

„Buduća fondacija, ili bilo koja
druga organizacija neče
moći  da zameni državu
i državne institucije…”

Z.J : Mi moramo da budemo vrlo jasni da niti nasa buduca fondacija, niti bilo koja druga organizacija ne može da zameni državu u kojoj smo gradjani i drzavne institucije. Dakle, mi ne možemo da zamenimo niti Centar za socijalni rad niti Zdravstveni centar niti penzijski fond niti opstinu. Sa druge strane mi nismo humanitarna organizacija da zamenimo Crveni krst, Karitas ili druge organizacije koje dele pomoć najugrozenijima.

Kad sam počeo da radim 2000. godine, ja sam radio za humanitarnu organizaciju kao terenac koji je obilazio ljude i preko 100 centara za izbeglice i delio pomoć siromašnima, izbeglicama, osobama sa invaliditetom I drugima kojima je bila potrebna. Nakon 3 godine takvog rada, iako nisam mogao da spavam noćima jer sam se susretao sa katastrofalno teškim emotivnim situacijama, shvatio sam da to nije rešenje jer se ljudi odžavaju na golom preživljavanju a drzavni sistem koji treba da im omogući da izađu iz te situacije se ne menja.

Tako da rešenje mora da se traži u odgovornosti državnih institucija za svoje građane koji tim institucijama plaćaju porez, brane ih u toku rata i daju političku moć kroz izbore. Našu Romski Fondaciju za Evropu, niti plaćaju, niti nas brane, niti nas glasaju gradjani romske ili bilo koje pripadnosti koji zive u zemljama u kojima radimo. Tako da mi ne možemo da izigravamo državu.

Nas način rada će biti sledeći. Mi želimo da sprovodimo programe koji mogu da pokažu šta su konkretna rešenja u oblasti obrazovanja, zapošljavanja, razvoja identiteta i samo-organizovanju za sprečavanje kupovine glasova i manipulacija za učešće na izborima. Kad nadjemo ta rešenja na nivou nekoliko zajednica i shvatimo da to mogu da budu rešenja koja mogu da se primene i na druge, onda ćemo da gradimo poziciju za pregovore sa državom i da ubedimo državu da preuzme ta rešenja i primeni ih za sve Rome kao i ostale gradjane koji se susreću sa istim problemima. Time mi postavljamo osnove da država radi svoj posao i bude odgovorna prema svojim građanima romske pripadnosti.

Zasto smo se odlucili za ovaj nacin rada ? Ako gledate naše ljude koji emigriraju ka zapadnoj Evropi, oni znaju da idu u razvijene sisteme u kojima se ljudi osposobe da se ekonomski razvijaju, ne samo da preživljavaju. Naši ljudi ne idu na zapad da dobiju pomoć od humanitarnih organizacija, već od jakih socijalnih, ekonomskih, zdravstvenih, obrazovnih državnih institucija. Naravno, znamo da i na zapadu ima rasizma. Njihove institucije su našle rešenja koja nisu idealna, ali su i dalje mnogo bolja od onih u istočnoj Evropi i Balkanu. Iako vidim da neki nasi ljudi se dive liderima u Turskoj ili Rusiji, realnost pokazuje da ljudi ne emigriraju u te zemlje vec one u zapadnoj Evropi jer znaju da im je tamo prosperitet zbog jakih drzavnih institucija i ekonomije.

ERP :  Nova Romska fondacija za Evropu nastaviće da radi sa postojećim osnivačkim partnerstvima OSF-a predvođenim Romima, kao što su Evropski romski institut za umetnost i kulturu (ERIAC), Inicijativa za razvoj romskog preduzetništva (IRRP), Romi za demokratiju ( RD) , Fondom za obrazovanje Roma (REF) kao i sa nizom već postojećih nacionalnih romskih pokreta: Aresel u Rumuniji, Opre Roma u Srbiji, Ketane u Italiji, Stalna konferencija Roma u Bugarskoj i Avaia u Severnoj Makedoniji i dr. .

Da li postoji mogućnost za nova partnerstva sa Novom romskom fondacijom za Evropu, ako jeste, koji su uslovi i ko može biti partner Fondaciji?

Z.J : Da, postoji. Mi ćemo u odredjenom momentu sledeće godine da pripremimo jasnu javnu komunikaciju o tome. U ovom trenutku ti uslovi se definišu i bićemo spremni sledeće godine da govorimo o tome.

ERP :  Iskreno nikada nismo čuli za „Romi za demokratiju“ (RD), da li je ovo neki novi pokret?

„To je nova organizacija koju smo pokrenuli i koje čemo
formirati ove godine i koji će
biti stručnjak u određenoj oblasti,
kao što je REF u obrazovanju“.

Z.J : To je nova organizacija koju smo počeli da postavljamo na noge ove godine i koja će biti strucna u odredjenoj oblasti kao sto je to recimo REF u obrazovanju. To je jedna od promena koje uvodimo na osnovu naucenih lekcija iz poslednjih par godina. Ta organizacija će se baviti gradjanskim organizovanjem Roma kao glasača i stvarati inicijative i pokrete koje to mogu da rade ozbiljno i odgovorno. Ta organizacija je zasnovana na iskustvima koje imaju takozvane politicke fondacije kao sto je to americki NDI ili nemacke fondacije Fridrih Ebert ili Konrad Adenauer, ali cemo mi morati da prilagodimo model rada nasem iskustvu i zajednici.

ERP :  Vest o izdvajanju 100 miliona evra za osnivanje nove Romske fondacije za Evropu naišla je na pozitivan prijem u romskoj zajednici, osim u Makedoniji. Zašto?

– da li su ove kritike upućene nekolicini partnera RIO-a

(pre svega Romalitiko, Romano Avazi-Avaja) u Severnoj Makedoniji biće korigovano novom fondacijom, u smislu smernica za vraćanje izgubljenog poverenja romske zajednice u S. Makedonija,

– ili če se tražiti nova lica koje če zameniti one koji su svojim radom izgubili poverenje zaednice za koje prije nekoliko godina i te kako su bili prihvačen

„Manipulativni komentari“.
na oko 10 ljudi koji nemaju ništa
učiniti u životu
a kamoli napraviti
nešto značajno i ozbiljno
za naš narod osim
da pišem komentare
posle celog dana na Fejsbuku…”

Z.J : Pošto ste postavili nekoliko pitanja koja su veoma značajna, moj odgovor je malo duži. Dakle, u Severnoj Makedoniji živi skoro 50 hiljada Roma po poslednjem popisu, što znači da nasih Roma ima sigurno i više. Od tolikog broja Roma, niko nema kredibilni i reprezentativni podatak o javnom mnjenju odnosno misljenju to bilo kom pitanju pa i ovom. Zbog toga, meni se cini da su ovakva pitanja bazirano na osnovu manipulativnih komentara 10ak ljudi koji nemaju šta da rade u životu, a kamoli da rade nešto značajno i ozbiljno za naš narod, osim da tipkaju komentare po ceo dan na Fejsbuku I prave buku. Od tih 10ak ljudi nekoliko njih su sa lažnim profilima, koliko cujem vecina ne živi u Severnoj Makedoniji, a neki od njih su u stvari besni i nemoćni jer su tražili novac od nas pa ga nisu dobili ili su dobili šansu da rade sa nama pa su je prokockali i izgubili. Oni imaju toliko  malo poverenje kod ljudi da kad su neki od njih pokušali da organizuju i neke takozvane proteste imalo ih je manje i od clanova njihove familije. Tako da je nas narod i pokazao i mogao da vidi koliko ljudi stoji iza njih a oni su shvatili da im je Fejsbuk komentarisanje jedina opcija.

Tako da bi imali nekakvu paznju na Fejsbuku oni pisu nekakve optuzbe i klevete u koje su toliko sigurni da niko od njih ne sme da podnese krivičnu prijavu. Da su ti ljudi hrabri i da su sigurni u to što pričaju, oni bi prijavili krivična dela o kojima pričaju pa bi onda policija i sudstvo radili svoj posao. Ovako, to su samo prazne i jeftine price i to narod vidi. Takvi ljudi ponizavaju nas narod jer misle da nasi ljudi ne mogu da prepoznaju primitivizam, gluposti i laži. Narod im je pokazao da se varaju.

Tako da kad uzmete sve ovo u obzir, mislim da je opasno za kredibilitet bilo kog ozbiljnog medija kao vaseg da bazira svoja pitanja na osnovu ovoga.

 “Na primer kada su pomogle Šutke sa 50.000 evra
tokom pandemije
za hranu, lekove  i preventivu
sredstava, nije bilo mnogo
pisanje na fejsbuku u
uživo ili komentarisati.
Neki su čak našli nešto
da negativno komentariše“.

Sa druge strane, nemojte da zaboravite gradonačelnika opštine Šuto Orizari koji je trenutno jedan od politickih predstavnika Roma u Severnoj Makedoniji i koji je imao vrlo pozitivnu reakciju oko vesti o novoj fondaciji. Pored njega, videli ste i mnogo više od ovih 10ak ljudi koji su reagovali na njegov post i video poruku kroz lajkove i komentare koji su bili pozitivni u ogromnoj vecini kako za njegove reči o nama, kao i za njegove reči ostre kritike i osude za tih 10ak Fejsbuk komentatora.

I pored gradonacelnika, meni lično i mnogim drugim ljudima koji rade sa mnom se puno ljudi javilo iz Severne Makedonije kao i iz dijaspore, naročito iz Šutke. Mnogi od njih su ljudi koji su niti uključeni u nevladin sektor niti u političke partije. U najvecem broju su oni koje ni ne poznajem. Oni su izrazili iskrenu zahvalnost i gospodinu Sorošu, i Fondaciji za otvoreno društvo i mom timu i saradnicima I ne samo da su nam poželeli sve najbolje već se i ponudili da pomognu bez ikakvog novca. Neke od njih sam pitao zašto ne izađu javno sa svojim podrskom. Njihov odgovor je da ne žele da budu napadnuti od Fejsbuk komentatora i da se spuštaju na njihov nivo, ali da su oni i njihove porodice i familija potpuno uz nas.

Sa druge strane, naša zajednica ima pravo i osnov da bude nezadovljna stanjem u kome se nalazimo. Nezadovoljni smo mi koji radimo u RIO i sigirno mnogi drugi romski aktivisti, lideri i politicki predstavnici. Svi imamo puno razloga za to kao deo odgovornosti. Ali razlozi za to razočaranje postoje već 30 godina I vise, dok ove organizacije o kojima vi postavljate pitanje postoje 3-4 godine. Tako da najbrutalnije kritike upucene najmladjoj generaciji i najmladjim organizacijama za sve probleme koji se akumuliraju  decenijama nemaju puno osnova, zdrave logike niti iskrene namere.

Svi mi gresimo i pravimo i dobre i lose odluke, tako i te organizacije. Pokazite mi ljude koji ne grese, narocito one koji rade za javni interes. Pokažite mi te idealne aktiviste i političare bez greške koji su bili tu i zbog kojih su Romima cvetale ruže. Ako ima takvih, kako smo onda dosli u ovakvu situaciju? Medjutim, meni se cini da se greške od Romalitiko i Avaja, kojih sigurno da ima, opsesivno komentarisu na svakom koraku a pozitivne stvari koje rade se se nikada ne pokazuju.

Na primer, kad su pomogli Šutki sa 50 hiljada evra koje smo dali u najgore vreme pandemije za hranu, lekove i preventivna sredstva, nije bilo velikog pisanja, Fejsbuk lajvova i komentarisanja oko toga. Neki su cak i u tome nasli nesto negativno da komantarisu. Dok su se svi ostali bavili drugim stvarima, oni su jedini branili naš narod od manipulacija i napada u toku popisa. A onda mnogi koji nisu uradili nista su njih okrivili za rezultate a ne drzavu, popisnu komisiju koji su u stvari odgovorne institucije za sprovodjenje popisa. U posleddnjih par meseci vidi se asfaltiranje puta i druge infrastrukturne akcije koje sprovode u romskim zajednicama. Pa čak i kao rezultat projekta koji oni sprovode a finansira USAID-a, pa zar mislite da bi Američka vlada dala tako ozbiljan novac ljudima koji su nesposobni ili korumpirani? Jel vi stvarno mislite da oni nemaju finansijsku kontrolu za tako ozbiljan novac? Americka vlada uvodi sankcije korumpiranim politicarima po celom svetu, a kamoli da ne mogu da iskontrolisu da li ima korupcije u Romalitiko. Moramo da gledamo na ovakva pitanja mnogo ozbiljnije.

Sa druge strane, mi takodje podrzavamo i Romski obrazovni fond koji je radio u Severnoj Makedoniji do sada kao i Inicijativu za romsko preduzetnistvo. Gde su komentari, bilo pozitivni bilo negativni za njih? Onda uporedite i koliko ima pisanja, kritike i sve negativnosti za te mlade ljude koji su tek poceli, a koliko za sve ostale romske organizacije i preko 10 političkih partija. To je jedna iskrivljena slika koja se namerno stvara protiv njih jer se u njima vidi politicka konkurencija umesto potencijal.

Evo zamislite ovu situaciju kad bi mi od sutra prestali da finansiramo više nikog od njih i ni Romalitiko ni Avaja ne postoje vise. Oni odluče da cak napuste i zemlju, emigriraju na zapad gde sa svojim obrazovanjem mogu da se zaposle mnogo lakše nego drugi i imaju lagodan porodični život bez konstantnih javnih napada i pritisaka. Jel od tog momenta kad se to desi, naši ljudi u Severnoj Makedoni žive bolje? Ako je to tako, onda smo mi, a verujem i oni, spremni da zbog napretka nase zajednice prestanemo da ih finansiramo i radimo sa njima.

Na kraju, da li cemo mi da uvedemo korekcije u nasem radu na osnovu naucenih lekcija u Severnoj Makedoniji kao i u drugim zemljama? Naravno da hocemo! Imamo mi naucene lekcije i iz svojih odluka kao odluka i poteza onih sa kojima smo radili do sada. Ali te korekcije nece biti zasnovane na komentarima na Fejsbuku vec na realnosti na terenu, iskrenom i direktnom dijalogu za nasom zajednicom, na nasim strateskim ciljevima kao i razvoju situacije u domacoj i medjunarosnoj politici.

Željko Jovanović je diplomirani pravnik.
Studije je završio na Univerzitetu u Beogradu i Univerzitetu u Oksfordu.
Jovanović potiče iz romske porodice.
Pre nego što se pridružio Fondaciji za otvoreno društvo 2006. godine, Jovanović je radio za Organizaciju za evropsku bezbednost i saradnju i Catholic Relief Services. Takođe je vodio romsku lokalnu organizaciju, radio u zajednici, građanske i političke kampanje i mentorirao i obučavao menadžere, advokate i lidere.

Интервју на македонски јазик

Интервју со Жељко Јовановиќ „Ќе спроведуваме програми и решенија во областа на образованието, вработувањето, развојот на идентитетот и самоорганизацијата“

ЕРП: И покрај најавата на Фондацијата Отворено општество (ОСФ), глобална мрежа за доделување грантови основана од милијардерот финансиер и филантроп Џорџ Сорос, за намалување на европските фондови, таа најави поддршка за ромските заедници во Европа преку формирање нова фондација за што се ветени 100 милиони евра .

Која е причината за континуирано финансирање на ромската заедница од страна на (ОСФ)?

„ Во Европа Ромите се приоритет за него

и за фондацијата веќе 30 години како

заедница која има најмалку капацитет да се бори сама.„

Ж.Ј: Постојат две клучни причини. Првата е длабокото убедување на господинот Сорос дека е неприфатливо Европа и европските земји во 21 век постојано да не туркаат нас луѓето во катастрофална сиромаштија и неправда. За него, идејата за отворено општество е недостижна кога Ромите ја трпат ваквата состојба и поради тоа тој се обидува некако да ја промени 30 години. Неговите приватни пари што ги дава за нашата кауза се само капка во океанот, од една страна, поради огромната и длабока сиромаштија во која не држат, а од друга страна, нашиот недостаток на капацитет и внатрешните конфликти кои спречуваат ние политички да се организираме за да имаме поголемо влијание на таа ситуација. Секако, свесен е дека за ваква тешка ситуација потребни се неколку генерации за да се смени ситуацијата и затоа со години продолжува да ги дава своите пари за зголемување на нашите капацитети.

Ние не сме единствената заедница која се соочува со тешка политичка маргинализација, насилство и неправда на која помага неговата фондација. Досега многу помогна, на пример, на муслиманската заедница и во Европа и во Соединетите Американски Држави, како и на Палестинците во одбраната на нивните права. Всушност, причината поради која беше нападнат од Орбан, Салвини и другите популисти е токму поради тоа што застана покрај бегалците кои се претежно муслимани и кон кои таквите политичари имаат негативни ставови. Тој е дури и напаѓан од политичари во Израел и некои Евреи затоа што се бори и им помага на Палестинците и муслиманите.

Но, во Европа Ромите се приоритет за него и за фондацијата веќе 30 години како заедница која има најмалку капацитет да се бори сама. Тој е човекот кој ни помогна повеќе од кој било, дали од Роми или од „Гаџовани,“ ( не -Роми) било од држави или од меѓународни организации. Се разбира, многу луѓе го осудуваат и напаѓаат затоа што ни помага.

Втората причина е што Сорос и неговиот син, ја продолжуват својата работа, и целиот ОСФ веруваат дека мојот тим има стратегија, искуство, знаење дека можеме да придонесеме на тој тежок пат, особено во денешното време кога политичките, економските и безбедносната состојба во Европа и светот е многу тешка и опасна.

ЕРП: Зошто новата ромска фондација наместо Канцеларијата за ромски иницијативи (РИО),

– што ќе се промени во работата на новата ромска фондација во однос на претходната работа на РИО?

„Нашата цел е да создадеме фондација и мрежа

во која нашите најдобри кадри сакаат да работат

со гордост, особено оние Роми кои денес

не се во постоечките ромски организации

или политички партии, туку се во медиумите,

компаниите, државните институции, дијаспората.„

Ж.Ј: Со години работиме на создавање капацитети кои можат да поддржат нова политика за Ромите која се базира не само на нашите проблеми, туку и на потенцијалот и силата на нашата заедница. Дојдовме до моментот кога имаме капацитет да ја водиме оваа политика надвор од Фондацијата Отворено општество, која е една од најголемите фондации во светот, и да создадеме сопствени организациски системи за долгорочна работа.

Така, донесовме одлука дека дојдовме до моментот кога можеме да создадеме и да работиме преку независна фондација која може да ја носи целата мрежа на меѓународно, европско ниво. Таа фондација треба да биде место кое е отворено за сите, особено за Ромите, кои имаат знаење, вештини и искуство да придонесат за нашите стратешки цели во однос на економското, политичкото и културното разјаснување на нашата заедница, а со тоа и на нашите земји и Европа.

Нашата цел е да создадеме фондација и мрежа во која нашите најдобри кадри сакаат да работат со гордост, особено оние Роми кои денес не се во постоечките ромски организации или политички партии, туку се во медиумите, компаниите, државните институции, дијаспората. Исто така, како независна фондација сакаме да ја изградиме како институција која ќе биде оставена на следната генерација да ја води бидејќи еден од постојаните проблеми што ги имаме е тоа што многу малку од нашите организации, без разлика дали се политички или невладини, можат да опстанат. и да растат повеќе од еден лидер.

ЕРП: ОСФ нема да има претставници во управниот одбор на Ромската фондација за Европа, што би значело тоа за работата на новата фондација?

Ж.Ј: ОСФ не сака да има претставници во одборот затоа што сака фондацијата да има поддршка од ОСФ, но да биде независна. Тоа значи дека OSF има толку многу доверба во нас, нашиот морален интегритет како и нашата стратегија и капацитет, што нема потреба да има претставници во одборот на директори.

ЕРП: Најавено е издвојување од 100 милиони евра за формирање на нова ромска фондација Дали оваа сума е доволна за активностите на Новата ромска фондација за Европа во следните 6 години од нејзиното формирање во јануари 2024 година или ќе бидат дополнителни средства побарано од други фондации?

„ Се разбира, ќе работиме да добиеме

дополнителни средства, но не сакаме да тргнеме

од нашиот пат само за да привлечеме повеќе пари.„

Ж.Ј: Овие средства веројатно ќе значат дека Ромската фондација за Европа е една од најважните организации во историјата на Ромите. Ова носи огромна одговорност што почива на нас. Сепак, фондацијата и нашата мрежа имаат и висококомпетентни луѓе кои се ретки. Така, тоа е и силата на која сметаме, а не само парите.

Се разбира, ќе работиме да добиеме дополнителни средства, но не сакаме да тргнеме од нашиот пат само за да привлечеме повеќе пари. Парите се средство за постигнување на целите на нашата стратегија, а не цел. Ние се држиме до нашата насока, а оние кои веруваат во тоа секогаш ќе имаат можност да ги дадат своите пари за тоа, без разлика дали се приватни лица или организации. Се надевам дека како Роми ќе дојдеме до степен на свесност дека даваме пари за нашата политика, а не цело време да чекаме сиромашните да ни дадат пари и да коментираме што и како да правиме.

ЕРП: ОСФ најави отпуштање на повеќе од 40% од вработените, вие исто така кажавте во интервју за АП, ве цитирам, „Не сакаме да станеме голема организација во однос на бирократијата и администрацијата. Сакаме да бидеме слаби и мали за да стигнат повеќе средства до грантистите (примачите).“

Дали ова автоматски значи намалување на постојните работни места на вработените во РИО?

Ж.Ј: РИО нема голем тим по бројот на вработени. Во тимот сме само 10, но моите колеги работат како да ги има неколку пати повеќе. Излегуваме од огромна организација која имаше над 1000 луѓе, во која има и сервис за финансии и администрација, и за јавна комуникација и правен оддел и персонал и многу други. Бидејќи градиме нова организација од нула, веројатно ќе ни требаат неколку нови членови на тимот за да го имаме минимумот за нормално функционирање.

ЕРП: какви придобивки ќе има ромската заедница во Европа, главно на Балканот, бидејќи многумина се прашуваат дали новата фондација ќе помогне преку директно финансирање на одредени категории Роми, преку одредена парична материјална помош или индиректно ќе биде преку други активности на Фондацијата.

Како и на кој начин?

„ Идната фондација, или било која друга организација нема нуту ќе може да ја замени државата и и државните институции…„

Ж.Ј: Мора да ни биде многу јасно дека ниту нашата идна фондација, ниту која било друга организација не може да ја замениме државата и и државните институции во која сме граѓани. Затоа, не можеме да го замениме ниту Центарот за социјална работа, ниту Здравствениот дом, ниту пензискиот фонд, ниту општината. Од друга страна, ние не сме хуманитарна организација која ќе го замени Црвениот крст, Каритас или други организации кои делат помош на најзагрозените.

Кога почнав да работам во 2000 година, работев за хуманитарна организација на терен, посетувајќи луѓе и над 100 бегалски центри и делејќи помош на сиромашните, бегалците, инвалидите и другите на кои им беше потребна. После 3 години ваква работа, иако не можев да спијам навечер бидејќи наидов на катастрофално тешки емотивни ситуации, сфатив дека тоа не е решение бидејќи луѓето живеат на гол опстанок и државниот систем кој треба да им овозможи да излезат од таа ситуација, но тоа не се менува.

Значи решението мора да се бара во одговорноста на државните институции за нивните граѓани кои плаќаат даноци на тие институции, ги бранат за време на војна и даваат политичка моќ преку избори. Нашата ромска фондација за Европа не ја плаќаат, ниту ја бранат, ниту ја гласаат граѓаните Роми или која било друга припадност кои живеат во земјите каде што работиме. Значи, не можеме да ја замениме државата.

Нашиот начин на работа ќе биде следниов. Сакаме да спроведеме програми кои можат да покажат кои се конкретните решенија во областа на образованието, вработувањето, развојот на идентитетот и самоорганизирањето за да се спречи купување гласови и манипулации за учество на избори. Кога ќе ги најдеме тие решенија на ниво на неколку заедници и ќе сфатиме дека тие можат да бидат решенија кои можат да се применат и на други, тогаш ќе изградиме став за преговори со државата и ќе ја убедиме државата да ги преземе тие решенија и да ги спроведе за сите Роми како и за други граѓани кои се соочуваат со истите проблеми. Со ова ги поставуваме темелите државата да си ја врши работата и да биде одговорна кон своите граѓани Роми.

Зошто се одлучивме на ваков начин на работа? Ако ги погледнете нашите луѓе кои емигрираат во Западна Европа, тие знаат дека одат во развиени системи каде луѓето се обучуваат да се развиваат економски, а не само да преживеат. Нашиот народ не оди на Запад за да добие помош од хуманитарни организации, туку од силни социјални, економски, здравствени, образовни државни институции. Се разбира, знаеме дека расизам има и на Запад. Нивните институции најдоа решенија кои не се идеални, но сепак се многу подобри од оние во Источна Европа и на Балканот. Иако гледам дека некои од нашите луѓе им се восхитуваат на лидерите во Турција или Русија, реалноста покажува дека луѓето не се иселуваат во тие земји туку во оние во Западна Европа бидејќи знаат дека има просперитет поради силните државни институции и економијата.

ЕРП: Новата ромска фондација за Европа ќе продолжи да работи со постоечките основачки партнерства на OSF, предводени од Ромите, како што се Европскиот ромски институт за уметност и култура (ERIAC), Иницијативата за развој на ромското претприемништво (IRRP), Ромите за демократија (RD ), Фондот за образование на Ромите (РЕФ), како и со голем број веќе постоечки национални ромски движења: Аресел во Романија, Опре Рома во Србија, Кетане во Италија, Постојаната конференција на Ромите во Бугарија и Аваја во Северна Македонија, итн. .

Дали постои можност за нови партнерства со Новата ромска фондација за Европа, доколку има, какви се условите и кој може да биде партнер на Фондацијата?

Ж.Ј Да има. Во одреден момент следната година ќе подготвиме јасна јавна комуникација за тоа. Во моментов тие услови се дефинираат и ќе бидеме подготвени да разговараме за тоа следната година.

ЕРП: Искрено никогаш не сме слушнале за „Ромите за демократија“ (РД), дали е ова некое ново движење?

„ Тоа е нова организација која почнавме

да ја формираме оваа година и која ќе

биде експерт во одредена област,

како што е РЕФ во образованието.„

Ж.Ј: Тоа е нова организација која почнавме да ја формираме оваа година и која ќе биде експерт во одредена област, како што е РЕФ во образованието. Ова е една од промените што ги воведуваме врз основа на научените лекции од последните неколку години. Таа организација ќе се занимава со граѓанската организација на Ромите како гласачи и ќе креира иницијативи и движења кои ќе можат да го направат тоа сериозно и одговорно. Таа организација се заснова на искуствата на таканаречените политички фондации како што се американската НДИ или германските фондации Фридрих Еберт или Конрад Аденауер, но моделот на работа ќе треба да го прилагодиме на нашето искуство и заедница.

ЕРП: Веста за издвојување на 100 милиони евра за формирање на нова ромска фондација за Европа наиде на позитивен прием кај ромската заедница, освен во Македонија-зошто

– дали овие критики беа упатени до неколку партнери на РИО

(првенствено Ромалитико, Романо Авази-Аваја) во Северна Македонија

– дали би требаало да се коригира со нова основа, во однос на насоките за враќање на изгубената доверба на ромската заедница во Северна Македонија,

– или ќе се бараат нови лица кои ќе ги заменат оние кои со својата работа ја изгубиле довербата на заедницата за која биле примени пред неколку години?

„ Манипулативни коментари на 10-тина луѓе

кои немаат што да прават во животот,

а камоли да направат нешто значајно

и сериозно за нашиот народ, освен

да пишуваат коментари по цел ден на Фејсбук…„

Ж.Ј: Бидејќи поставивте неколку прашања кои се многу важни, мојот одговор е малку подолг. Значи, според последниот попис, во Северна Македонија живеат речиси 50 илјади Роми, што значи дека сигурно има повеќе наши Роми. Од толку голем број Роми, никој нема веродостојни и репрезентативни податоци за јавното мислење или мислење за кое било прашање, вклучително и за ова. Затоа, ми се чини дека ваквите прашања се базираат на манипулативни коментари на 10-тина луѓе кои немаат што да прават во животот, а камоли да направат нешто значајно и сериозно за нашиот народ, освен да пишуваат коментари по цел ден на Фејсбук и да прават бучава. Од тие 10-тина луѓе, неколку од нив имаат лажни профили, колку што слушам, повеќето не живеат во Северна Македонија, а некои од нив се всушност лути и немоќни затоа што побарале пари од нас , или добија шанса да работат со нас, па се коцкаа и изгубија. Имаат толку мала доверба во луѓето што кога некои од нив се обидоа да организираат некакви таканаречени протести, ги имаше помалку од членовите на нивните семејства. Така луѓето ни покажаа и можеа да видат колку луѓе стојат зад нив, и сфатија дека коментирањето на Фејсбук им е единствената опција.

За да привлечат некакво внимание на Фејсбук пишуваат некакви обвинувања и клевети во кои се толку сигурни дека никој од нив не може да поднесе кривична пријава. Ако овие луѓе беа храбри и сигурни во она што го зборуваат, ќе ги пријават овие злодела за кои зборуваат и тогаш полицијата и судството ќе си ја завршат работата. Како што е, тоа се само празни и евтини приказни и народот тоа го гледа. Таквите не понижуваат нас, народот, затоа што мислат дека нашиот народ не може да препознае примитивизам, глупости и лаги. Народот им докажа дека грешат.

Значи, кога ќе го земете сето ова предвид, мислам дека е опасно за кредибилитетот на кој било сериозен медиум како вашиот да ги заснова своите прашања на ова.

Од друга страна, не заборавајте и на градоначалникот на Шуто Оризари, кој во моментов е еден од политичките претставници на Ромите во Северна Македонија и кој имаше многу позитивна реакција на веста за новата фондација. Покрај него, видовте многу повеќе од овие 10-тина луѓе кои реагираа на неговата објава и видео порака преку лајкови и коментари, кои беа огромно позитивни за неговите зборови за нас, како и за неговите зборови на остра критика и осуда на оние 10-тина коментатори на Фејсбук.

Покрај градоначалникот, многу луѓе ме контактираа лично и многу други луѓе кои работат со мене од Северна Македонија, како и од дијаспората, особено од Шутка. Голем дел од нив се луѓе кои не се вклучени ниту во невладиниот сектор, ниту во политичките партии. Повеќето од нив се оние кои не ги ни познавам. Тие изразија искрена благодарност до г. Сорос, до Фондацијата Отворено општество и до мојот тим и соработници, кои не само што ни посакаа најдобро, туку и се понудија да помогнат без пари. Некои од нив ги прашав зошто не излегуваат во јавноста со нивна поддршка. Нивниот одговор е дека не сакаат да бидат нападнати од коментатори на Фејсбук и да се наведнат на нивно ниво, туку дека тие и нивните семејства се целосно со нас.

Од друга страна, нашата заедница има право и причина да биде незадоволна од ситуацијата во која се наоѓаме. Ние што работиме во РИО и сигурно многу други ромски активисти, лидери и политички претставници сме незадоволни. Сите ние имаме многу причини за ова како дел од нашата одговорност. Но, причините за тоа разочарување постојат 30 и повеќе години, додека овие организации за кои поставувате прашање постојат 3-4 години. Така што најбруталната критика упатена кон најмладата генерација и најмладите организации за сите проблеми што се таложат со децении немаат многу основа, здрава логика или искрени намери.

„ На пример, кога и помогнаа на Шутка

со 50.000 евра што ги дадовме во најлошото

време на пандемијата за храна, лекови

и превентивни средства, немаше големо

пишување, Фејсбук во живо или коментирање за тоа.

Некои дури најдоа нешто негативно да коментираат.„

Сите ние грешиме и носиме и добри и лоши одлуки, а истото го прават и тие организации. Покажете ми луѓе кои не грешат, особено оние кои работат за јавниот интерес. Покажете ми ги оние идеални активисти и политичари без грешки кои беа таму и направија да им цветаат рози на Ромите. Ако има такви, тогаш како дојдовме во оваа ситуација? Сепак, ми се чини дека на секој чекор опсесивно се коментираат грешките на Ромалитико и Аваја, од кои сигурно ги има, а позитивните работи што ги прават никогаш не се покажуваат.

На пример, кога и помогнаа на Шутка со 50.000 евра што ги дадовме во најлошото време на пандемијата за храна, лекови и превентивни средства, немаше големо пишување, Фејсбук во живо или коментирање за тоа. Некои дури најдоа нешто негативно да коментираат. Додека сите други беа зафатени со други работи, тие беа единствените кои го бранеа нашиот народ од манипулации и напади за време на пописот. И тогаш многумина кои ништо не направија ги обвинија за резултатите, а не државата, пописната комисија, кои се всушност институциите надлежни за спроведување на пописот. Во последните неколку месеци може да се забележи асфалтирање на патот и други инфраструктурни зафати кои се спроведуваат во ромските заедници. Па дури и како резултат на проект што го спроведуваат и финансираат од УСАИД, дали мислите дека американската влада би дала толку сериозни пари на луѓе кои се неспособни или корумпирани? Дали навистина мислите дека немаат финансиска контрола за толку сериозни пари? Американската влада наметнува санкции за корумпираните политичари ширум светот, а камоли да не можат да проверат дали има корупција во Ромалитико. Треба многу посериозно да ги разгледаме ваквите прашања.

Од друга страна, го поддржуваме и Ромскиот образовен фонд, кој досега работеше во Северна Македонија, како и Иницијативата за ромско претприемништво. Каде се коментарите, позитивни или негативни за нив? Па спореди колку има пишување, критика и секаква негативност за тие млади луѓе што штотуку почнале, а колку за сите други ромски организации и над 10 политички партии. Тоа е искривена слика која намерно се создава против нив затоа што гледаат политичка конкуренција наместо потенцијал.

Замислете ваква ситуација ако од утре престанеме да финансираме некој од нив и да нема повеќе ниту Ромалитико ниту Аваја. Тие решаваат дури и да ја напуштат земјата, да имигрираат на Запад каде со своето образование можат многу полесно да се вработат од другите и да имаат удобен семеен живот без постојани јавни напади и притисоци. Дали нашите луѓе во Северна Македонија би живееја подобро од тој момент кога тоа се случи? Ако е така, тогаш ние, верувам и тие, сме подготвени да престанеме да ги финансираме и да работиме со нив заради напредокот на нашата заедница.

Конечно, дали ќе воведеме корекции во нашата работа врз основа на научените лекции во Северна Македонија, како и во другите земји? Секако дека ќе! Научивме поуки од нашите одлуки, како и од одлуките и постапките на оние со кои сме работеле до сега. Но, тие корекции нема да се засноваат на коментари на Фејсбук, туку на реалноста на теренот, искрен и директен дијалог со нашата заедница, на нашите стратешки цели како и развојот на состојбите во домашната и меѓународната политика.

Жељко Јовановиќ е дипломиран правник.
Студиите ги завршил на Универзитетот во Белград и на Универзитетот во Оксфорд.
Јовановиќ потекнува од ромско семејство.
Пред да се приклучи на Фондацијата Отворено општество во 2006 година, Јовановиќ работеше за Организацијата за безбедност и соработка во Европа и Католичките служби за помош. Тој, исто така, водеше ромска локална организација, работеше во заедницата, граѓански и политички кампањи и менторираше и обучуваше менаџери, адвокати и лидери.