Краток документарен филм- Неколку децении на борба: Еволуција на Ромското движење во Европа

Ромите денес претставуваат значајно малцинство во Европа со долга историја, народ кој живее во многу земји ширум континентот.
Нивното присуство е тесно поврзано со европската историја и култура.
Покрај тоа што ова малцинство нема своја држава таа успева во борбата за признавање на нивните права и учество во општеството, Ромите продолжуваат да бидат предмет на интерес и изучување.

Првите активности насочени кон еманципација на Ромите започнаа во источна Европа.
На крајот на 19 век, Лазар Нафтанаила беше првиот што се обиде да ги вклучи романските Роми во неговото здружение за братство.
Во Бугарија, 1905 и 1906 година се одржаа средби со Ромите, водачите испратија петиција до националниот парламент барајќи право на глас за нивниот народ, кој им беше одземен.

Целта на првите направени обиди во Полска и Романија во 1930-тите е обединувањето на нивните претставници во земја и формирање на национална организација. Таквите обиди, сепак, често биле неуспешни поради меѓусебното ривалство и желбата за моќ.
Со помош на државата, во Советскиот Во Русија, во 1925 година, беше основано доброволното здружение „Серуски сојуз на циганите“, предводено од Андреј Таранов,
член на Сојузната комунистичка партија (болшевици) и Иван Ром-Лебедев. Раскинување на синдикатот во 1928 година влијаеше на проширувањето на културните, социјалните и образовните активности кои се сè започна и продолжи во тоа време до промена на државната политика на крајот 30-ти.

Во земјите од Западна Европа не постоеле слични активности до Втората светска војна.
Појавата на ромското движење доведе до радикални промени во однесувањето на ромските општества и прашањата од политичката и социјалната реалност. Долго време, судбината на Ромите се дефинираше како “надвор” од мнозинското население. Нивните начини на однесување низ вековите се совпаѓаа со таканаречената скитничка заедница, каде што преовладуваше избегнувањето на конфликти и бегство од несоодветни услови. Во раните 70-ти години, се појави мала, но адекватна ромска елита, која прв пат јавно се зафаќаше со ромското прашање и се спротивставуваше на воспоставениот социјален и економски статус на Ромите. Борбата за еднаквост и социјално признавање на повисок статус доведе до промени во начинот на кој Ромите се ангажираат по прашањето за нивниот идентитет. Асимилацијата на мнозинското население и самоодрекувањето беа заменети со јасна јавна поддршка и прифаќање на ромската култура. Интеграцијата повеќе не зависеше од културната загуба на идентитет. Ромите бараа да бидат препознати и почитувани во општеството како Роми. Заедно со политичките барања, тоа беше обид за историјата и културата на Ромите да се опишат внатрешно и да се направат прифатливи за неромите.

Формирањето на Светскиот конгрес на Ромите во 1971 година беше чекор напред за ново политичко движење. Првата сесија на конгресот во Лондон, на кој присуствуваа учесници од 14 земји, беше одраз на потребата за борба за “меѓународно единство”, против социјалната маргинализација и заедничката борба за позитивна иднина. Врз основа на идејата за постоење на Ромски народи, песната “Џелем, Џелем” беше предложена за официјална химна на Ромите, исто така беше формирано и заедничко знаме кое се состои од плава, зелена боја, а во средината тркало или црвена чакра која ја преставува миграцијата на Ромите.
Мотото “Опре Рома!” (Горе Роми) стана политички слоган на ромското движење и неговата борба за социјална правда и еднаквост.
Избраните термини “Ром” и “Роми” беа прифатени како официјални именувања, кои ги отстранија старите предрасуди и ја поддржаа ромската самодоверба.

На Конгресот учествуваа безбој делегати од сите страни на светот и покрај железната завеса на Западот и Истокот.
Слободан Берберски беше избран за почесен претседател, д-р Јан Чибула од Чехословачка за заменик претседател, Гратан Пуксон, претседателот од тогашниот Цигански совет, беше избран за генерален секретар.

Беа формирани комисии кои се занимаваа со прашања од воени злосторства, социјални прашања, образовни услови, како и јазик и ромската култура. Седницата на Конгресот во Лондон доведе до иницирање и зајакнување на активностите поврзани со еманципацијата во текот на целиот период што резултираше со формирање на други активни ромски организации во Европа и пошироко.
Според тоа, на Вториот светски ромски конгрес, кој се одржа во Женева во април 1978 година, учествуваа најмалку 50 ромски организации од цела Европа, САД, Индија и Пакистан. Чекор значајно за иднината беше да се формира Меѓународната ромска унија (ИРУ) која ке ги обедини регионалните и националните преставници.

Во следните години и децении, ИРУ успеа да изврши притисок врз владите да посветат поголемо внимание на ромските прашања и да ги поттикнат Ромите и други не ромски организации да лобираат кај Меѓународната заедниц.
Во 1979 година, ИРУ беше примена во економските и социјалните совети на ООН како невладина приватна организација. Меѓународното признавање на Ромското движење доби нов поттик со поддршката на Индија. Индиските политичари работеа на воспоставување и зајакнување на културните контакти меѓу Ромите и нивната земја на потекло.

За време на меѓународниот фестивал на Ромите, одржан во Чандигар кој беше организиран во 1983 година, тогашниот премиер на Индија, Индира Ганди, ја прими делегацијата на Ромите, изразувајќи поддршка за прием на Ромите во органите на Обединетите нации.